Porównanie
Porównane Studium portretowe mężczyzny i kobiety, Piotra Michałowskiego z 1845-50 roku oraz “Podwójny portret” Ignacego Zelka z 1917 roku. Oba dzieła znajdują się w Muzeum Okręgowym w Toruniu.
Dzieło Michałowskiego przedstawia dwie postaci w ujęciu do ramion. Mężczyzna ukazany z pół profilu znajduje się z lewej strony, w tę stronę też ma skierowany wzrok. Jego spojrzenie jest zamyślone, jakby ślepo spoglądał w dal, pogrążony w myślach. Jest to osoba w dojrzałym wieku, co można stwierdzić po zakolach oraz zmarszczkach przy oczach i nosie. Ma ciemny, bujny zarost, kontrastujący z rozświetloną twarzą o różowych policzkach i nosie. W stosunku do szczegółowości twarzy małżowina uszna namalowana została w sposób schematyczny, jako jasny, esowaty kształt wybijający się na tle ciemnych włosów. Im bliżej dolnej krawędzi obrazu tym przedstawione elementy stają się coraz bardziej schematyczne. Tak więc ramiona mężczyzny zaznaczone są poprzez ciemny kontur, z jego ubrania odznacza się tylko kołnierz (ciemniejszy przy karku, rozjaśniający się ku dołowi). Kobieta przedstawiona z lewej strony i w tę stronę zwrócona, ukazana z delikatnego profilu, spojrzenie jednak kieruje w dół. Jest to staruszka, ze zmarszczkami mimicznymi przy ustach i przy podkrążonych oczach. Siwe włosy wystają jej spod białego turbanu, zawiązanego w pokręcony supeł na czubku głowy. Ubrana jest najprawdopodobniej w koszulę ze schematycznie przedstawionym kołnierzykiem, która podobnie jak ubranie mężczyzny wtapia się stopniowo w jasne tło.Podczas gdy na dole tło jest jasnobrązowe z wyraźnymi, pionowymi pociągnięciami pędzla u góry jest ono bardziej złożone. Głowy obu postaci okala subtelny, ciemnobrązowy nimb, łagodnie wtapiający się w tło. Jasny kolor, zbliżony do tego na dole, przebija tylko w narożnikach i przy granicach obu nimbów na środku dzieła. Jeżeli chodzi o relacje między postaciami, to w sposób narracyjny nie zachodzi żadna, jest ona ograniczona czysto do kompozycji. Przedstawione osoby skierowane są w przeciwne strony, każda spogląda gdzie indziej, istnieją na obrazie zupełnie niezależnie od siebie. Nawet to, w jaki sposób są oświetlone, sugeruje, że nie znajdują się one w tym samym miejscu, koło siebie. Jedyny rodzaj relacji, jaki zachodzi między mężczyzną a kobietą to zachowana symetria. Głowy znajdują się na tej samej wysokości, sylwetki urywają w tym samym monecie, czubek głowy mężczyzny i turbanu kobiety tworzą linię, ich oczy również zostały namalowane na jednej osi. Krawędź kołnierza bruneta kreuje diagonalną linię z ramieniem staruszki.
Interpretacja wiersza C.K. Norwida pt. „Malarz z konieczności”
Dzieło “Podwójny portret”
I. Zelka różni się od pracy Piotra Michałowskiego znacząco pod względem strukturalnym. Tu ciężko byłoby podzielić płaszczyznę obrazu na symetryczne części. Nie znaczy to, że dzieło to nie posiada określonego porządku. Przedstawia ono trzy postaci (jeżeli za postać można uznać kościotrupa). Na pierwszym planie znajduje się kobieta ubrana w ciemny, prawie czarny płaszcz z kożuchem. Kożuch ten jest namalowany za pomocą krótkich pociągnięć pędzla, gęsto nakładających się jedno na drugie, tak że jego krawędź jest postrzępiona. Na głowie ma równie ciemny turban, jednak namalowany został w inny sposób, warstwa farby jest bardzo cienka, miejscami pół przeźroczysta. Spod niego wystaje krótka, ruda grzywka namalowana techniką podobną do tej użytej przy kreowaniu kożucha płaszcza. Kobieta podpiera głowę na ręce, wokół której sztywno sterczy beżowy, fantazyjny rękaw. Spojrzenie ma skierowane w dal, jest śmiałe i pełne determinacji. Za nią stoi mężczyzna o czarnych włosach, wąsach i brodzie. Ubrany jest w zieloną koszulę z kieszenią na piersi.Na kieszeni właśnie widnieje podpis autora dzieła. Mężczyzna z obrazu unosi dłoń na wysokość obojczyka, w dłoni tej dzierży pędzel lub pióro. Jego spojrzenie jest intensywne, skupione na kobiecie stojącej przed nim. Pomiędzy tymi dwiema postaciami, jednak na trzecim planie, znajduje się czaszka ludzka w welonie. Przed nią wystaje fragment ostrza miecza, układa się ono diagonalnie, tak że przysłania lewy oczodół czaszki. Jest rozświetlone przy dolnej krawędzi, górne zaś ma czerwone plamy. W tle widnieją schematyczne fragmenty pejzażu, szaro-błękitne niebo i blado-żółte pole, przez które przechodzi rozmyty pas zieleni.
Jak można więc zauważyć w tym dziele, relacja między postaciami jest przede wszystkim narracyjna, można by rzec, że dzieło to opowiada historię. Dzieje się tak głównie za sprawą przedstawionego mężczyzny, wpatrującego się w kobietę, którą uznać można za jego modelkę czy muzę. Jest to co prawda jednostronna relacja, ponieważ rudowłosa nie zwraca na niego uwagi, jest ustawiona do niego plecami. Przedstawiona za nimi czaszka również nie pojawiła się tam przypadkowo, ma znaczenie symboliczne, a jej ostrze oprócz tego kompozycyjne. Wyłania się ono idealnie z przerwy utworzonej na granicy turbanu i kołnierza płaszcza kobiety.
Różnice
Dzieła Michałowskiego i Zelka różnią się od siebie znacząco. Może to być spowodowane tym, że portret podwójny autorstwa Michałowskiego jest studium, artysta ćwiczył malowanie postaci niezależnych od siebie, nie skupiał się najbardziej na kompozycji, a uchwyceniu ich jestestwa. Przejawia się to również w technice, najwięcej szczegółów i gładkich zatarć ruchu pędzla widać na głowach postaci, ramiona są oddane schematycznie, prawie ich nie ma. Zelek z kolei stworzył dzieło, w którym kompozycja jest przemyślana, symboliczna i o widocznych relacjach między przedstawionymi postaciami. Szczegóły zostały oddane nie tylko na ich obliczach, ale i w ich strojach, tło nie jest jednolite, zapełnił całą powierzchnię płótna.
