Podział i badanie pism Arystotelesa

Podział

Pisma Arystotelesa dzielą się na dwie wielkie grupy: egzoteryczne (które były skomponowane w większości w formie dialogu i przeznaczone dla szerokiego kręgu odbiorców) oraz ezoteryczne (które były owocem, a jednocześnie podstawą działalności dydaktycznej Arystotelesa i nie były przeznaczone dla odbiorców zewnętrznych, lecz tylko dla uczniów, stanowiły więc wyłączne dziedzictwo szkoły). Należy wiedzieć, że pierwsza grupa pism całkowicie zaginęła i pozostało z niej zaledwie kilka tytułów i nieliczne fragmenty. Przypuszcza się, że być może pierwszym pismem egzoterycznym było „O retoryce albo Gryllos” (Arystoteles bronił w nim stanowiska Platona przeciw Isokratesowi), ostatnimi natomiast „Protreptikos” i „O filozofii”. Z innych pism młodzieńczych warto wspomnieć: „O ideach”, „O dobru”, „Eudemos, czyli o duszy”. Szczególnie na tych dziełach skupiła się ostatnimi czasy uwaga badaczy i zdołano odzyskać pewną liczbę fragmentów tych dzieł. Inne pisma pierwszego okresu są dla nas jedynie pustymi tytułami.

Czytanie książek kolejny raz -wady i zalety

Rekonstrukcja pism

Najbardziej kompletną, dokładną, dobrze osadzoną na źródłach i wyważoną rekonstrukcję tych pism sporządził E. Berti („La filosofia del primo Aristotele”, Padova 1962 rok); w tym dziele wskazana jest i omówiona cała literatura dotycząca zagadnienia. Według nas do kręgu tych dzieł trzeba, być może, zaliczyć również „Traktat o kosmosie dla Aleksandra”, który Arystoteles napisał prawdopodobnie na dworze macedońskim (dla nauczania znamienitego ucznia) w tym samym eleganckim stylu i z użyciem metody stosowanej w dziełach przeznaczonych do szerokiego kręgu odbiorców. Dotarła natomiast do nas większość dzieł szkolnych, które traktują o całej problematyce filozoficznej i niektórych gałęziach nauk przyrodniczych. Przedstawmy najpierw dzieła w węższym sensie filozoficzne. „Corpus Aristotelicum”, według teraźniejszego uporządkowania, otwiera „Organon”, którym to tytułem, począwszy od późnej starożytności, oznaczony został zbiór traktatów logicznych a są to: „Kategorie”, „O zdaniu”, „Analityki pierwsze”, „Analityki wtóre”, „Topiki”, „O dowodach sofistycznych”. Za nimi dzieła z zakresu filozofii przyrody, to znaczy „Fizyka”, „O niebie”, „O powstawaniu i ginięciu”, „Meteorologia”. Związane z nimi są dzieła z zakresu psychologii, w skład których wchodzi traktat „O duszy” i grupa drobnych pism zebranych pod tytułem „Parva naturalia”. Najbardziej legendarnym dziełem jest złożona z czternastu ksiąg „Metafizyka”. Potem następują traktaty z zakresu filozofii moralnej i politycznej: „Etyka Nikomachejska”, „Etyka Wielka”, „Etyka Eudemejska”, „Polityka”. Na końcu należy wspomnieć „Poetykę i Retorykę”. A pośród dzieł dotyczących nauk przyrodniczych wspomnijmy imponującą „Historię Zwierząt”, „Anatomię zwierząt”, „O poruszaniu się zwierząt”, „O rozmnażaniu się zwierząt”; są to dzieła, które bardziej należą do historii nauki, aniżeli do historii problemów filozoficznych. Jeżeli chodzi o wykaz wszystkich tytułów dzieł Arystotelesowskich przekazanych przez antyczne katalogi i o różne problemy z tym związane należy odesłać do świetnej pracy P. Moraux („Les listes anciennes des ouvrages d’Aristote”, Louvain 1951 rok).

Kontynuacja

Należy wiedzieć, że całość pism arystotelesowskich Teofrast zostawił w spadku Neleusowi, synowi Koriskosa, z którym Arystoteles związał się głęboką przyjaźnią w okresie pobytu w Assos. Spadkobiercy Neleusa ukryli te pisma w piwnicy domu; przeleżały tam, do czasy kiedy nie nabył ich bibliofil imieniem Apelikon, który służył w szeregach armii Mitrydatesa. Z rąk Apelikona przeszły one w ręce Sulli, który podczas pierwszej wojny z Mitrydatesem skonfiskował je i przesłał do Rzymu, gdzie kontynuowano pracę ich przepisywania, zapoczątkowaną już przez Apelikona. W końcu około połowy I wieku p. n.e., Andronikosowi z Rodos udało się przygotować i opublikować odpowiednią edycję dzieł arystotelesowskich (Andronikos był już dziesiątym następcą Arystotelesa w szkole perypatetyckiej. Od tamtego czasu, najpierw dzięki wielkim komentatorom greckim, potem za pośrednictwem filozofów arabskich, następnie dzięki autorom średniowiecznym, a jeszcze później dzięki autorom renesansowym, dzieła te były najbardziej czytane, medytowane, komentowane i na nowo przemyśliwane spośród wszystkich dzieł, jakie pozostawiła starożytność. Warto także wiedzieć, że dzieła Arystotelesa cytuje się na podstawie klasycznego wydania I. Bekkera („Aristotelis Opera”, Berlin 1831 rok). Duża litera grecka wskazuje numer księgi (autorzy starożytni dzielili swe dzieła na księgi); bezpośrednio po literze następująca liczba arabska wskazuje na rozdział, natomiast następna liczba wskazuje stronę; litery a i b wskazują lewą lub prawą kolumnę (jako że wydanie Bekkera ma po dwie kolumny na stronie); wreszcie liczby występujące po literach wskazują na wiersz, do którego się odwołujemy.